Dziedzictwo kultury materialnej Gminy Studzienice

Gmina Studzienice to obszar gdzie od średniowiecza lokowane były wsie i osady. Bogactwo drewna, przyczyniło się do wykształcenia charakterystycznego dla regionu budownictwa drewnianego – budynki mieszkalne i gospodarcze wznoszone z bali drewnianych, w konstrukcji zrębowej, lub z bali łączonych na jaskółczy ogon. Skutkiem nacisków rządu pruskiego upowszechniła się również w powiecie bytowskim konstrukcja szkieletowa (mur pruski, fachwerk). Tak drewniane, jak i szkieletowe obiekty prawie całkowicie znikły z krajobrazu gminy, wyparte przez budynki murowane. Istniejące tutaj niegdyś folwarki książęce nie zachowały się, natomiast przestrzeń kulturową gminy tworzą przede wszystkim wsie chłopskie. Wyjątkowym atutem siedlisk ludzkich jest ich osadzenie w pięknym krajobrazie.
Zachowane zasoby dziedzictwa kulturowego gminy są elementami identyfikującym przestrzeń i składają się na jej tożsamość. Zasoby dziedzictwa kulturowego określić można następująco:
Układy ruralistyczne wsi lokowanych w średniowieczu oraz czasach nowożytnych:
Wsie lokowane w średniowieczu (Czarna Dąbrowa, Kłączno, Osława Dąbrowo, Półczno, Sominy, Studzienice, Ugoszcz);
Wsie lokowane zapewne w XVII wieku (Przewóz, Prądzonka, Skwierawy)
Wsie lokowane rozkazem gabinetowym króla Fryderyka Wielkiego, około 1750-52 (Łąkie, Jabłończ Wielki, Lubieniec, Rabacino).
Kształt układów przestrzennych wsi jest niezależny od czasu powstania. Analiza planów i rozpoznanie wsi pozwala na wyciągnięcie następujących wniosków:
układy owalnicowe, silnie zatarte i zniekształcone, można zrekonstruować we wsiach: Studzienice, Ugoszcz i do pewnego stopnia w Sominach. Wymienione wsie powstały w średniowieczu,
układ przestrzenny z trójkątnym placem w centrum wsi: prezentuje wieś Prze-wóz(wieś z pocz. XVII w.) i Osława Dąbrowa (wieś średniowieczna),
układy wsi ulicowych, z trójkątnym placem na styku ulicówki z linią brzegową jeziora są nadal czytelne w układzie przestrzennym w Czarnej Dąbrowie, Kłącznie i Półcznie (teraz odcięty drogą Kościerzyna – Bytów), w Sominach (po stronie zachodniej). Wszystkie te wsie powstały w średniowieczu,
układ ulicowy zachował się we wsiach Prądzonka i Rabacino, które powstały w XVII wieku i XVIII wieku
Zabytki budownictwa wiejskiego:
-budynki mieszkalne, wznoszone z bali łączonych na jaskółczy ogon i w konstrukcji zrębowej – niewielkie domy parterowe, nakryte dachami dwuspadowymi, posiadające we wnętrzu 2-3 izb, sień i tzw. czarną kuchnię. Do rzadszych odmian tego typu domów należały te z podcieniem w szczycie. Ten typ drewnianego budynku mieszkalnego nie wykształcił żadnych zdobień na elewacjach. Żaden taki budynek nie zachował się,
-budynki gospodarcze (stodoły, obory) zbudowanych z bali w konstrukcji zrębowej, np. budynek w skansenie w Sominach nr 19. Częściej spotykane są drewniane budynki gospodarcze, o konstrukcji słupowej oszalowane deskami,
-budynki mieszkalne, eklektyczne, o elewacjach wzbogaconych detalem architektonicznym, z lat 1880- 1910 (np Ugoszcz – dom nr 40),
-budynki mieszkalne murowane, o elewacjach licowanych cegłą, dekorowanych ceglanymi fryzami z przełomu XIX/XX wiek i pocz. XX wieku,
-budynki mieszkalne i gospodarcze wznoszone w konstrukcji szkieletowej,
-budynki gospodarcze murowane, często na kamiennej podmurówce, licowane cegłą, ze ścianka kolankową w konstrukcji szkieletowej,
Wszystkie wymienione typy budynków wzbogacają przestrzeń kulturową wsi i decydują o ich zindywidualizowanym wyrazie oraz podlegają ochronie.
Architektura sakralna:
Przykłady architektury sakralnej w gminie Studzienice nie są liczne. Zachowane kościoły, ulokowane zostały na wzniesieniach i z tego względu mają wielkie znaczenie dla panoram wsi. Są elementami krystalizacji przestrzennej tych założeń wiejskich. Mimo, że przynależą do wsi lokowanych w średniowieczu, to jednak zbudowane zostały stosunkowo późno.
-Kościół p.w. Matki Boskiej Królowej Polski w Sominach – wzniesiony w latach 1755-57, cenny dla tradycji regionalnego, drewnianego budownictwa:

-Kościół p.w. Św. Marii Magdaleny w Ugoszczy – wzniesiony w 1822 r., osadzony w podobnych tradycjach budownictwa regionalnego co kościół w Sominach:

– Kościół p. Matki Boskiej Szkaplerznej w Ugoszczy – zbudowany w 1897 r.:

-Kościół p.w. Piotra i Pawła w Półcznie – wzniesiony w latach 1907-09:

Dwa najmłodsze kościoły, w Ugoszczy i Półcznie, zbudowane w stylu neoromańskim nawiązują do historycznych stylów w architekturze europejskiej.
Najstarszy zachowany cmentarz z drugiej połowy XVIII wieku położony jest w Sominach, kolejnych siedem powstało w XIX w., a dwa w 2 połowie XX wieku. Jako miejsca szczególne pamięci, szacunku i kultu winny być starannie utrzymane i pozostawać jako trwałe tereny zieleni.
OBIEKTY I TERENY CHRONIONE NA PODSTAWIE USTAWY O OCHRONIE ZABYTKÓW
Wykaz obiektów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 18 marca 2010 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.

Czarna Dąbrowa:

dom nr 6 drewniany, częściowo murowany oraz murowany budynek stodolno-inwentarski na posesji nr 6, oba szachulcowe z połowy XIX wieku,

Kłączno:

wozownia-owczarnia, Kłączno nr 4

Interesujący jest „Pomnik rodziny Szrederów” zlokalizowany na skraju wsi, przy drodze wylotowej. Jest to obiekt nowożytny, o interesującym wyrazie artystycznym i silnym kontekście kulturowym.

Osława Dąbrowa:

budynek inwentarski – stodoła i chlew, posesja nr 9,
szachulcowa chałupa z końca XIX wieku oraz stodoła z początku XX wieku na posesji nr 5,
drewniana, podmurowana chałupa oraz szachulcowa stodoła na posesji nr 33 z połowy XIX wieku,

Przewóz:

leśniczówka z 1915 roku, położona w Lipuszek 1

Przewóz – Rynszt:

drewniana chałupa na posesji nr 28 z połowy XIX wieku.

Prądzonka:

drewniana chałupa na posesji nr 1 z przełomu XIX i XX wieku
drewniana chałupa na posesji nr 3 z lat 30 XX wieku,
drewniany dom nr 4 z XIX wieku,
drewniany dom nr 6 z 1948 roku,
drewniano-murowany dom nr 7 z przełomu XIX i XX wieku oraz drewniana stodoła z XIX wieku,
drewniana stodoła z XIX wieku oraz chałupa z połowy XIX wieku na posesji nr 9,
drewniany dom nr 15 oraz stodoła z XIX wieku.

Półczno:

kościół parafialny p.w. Św. Piotra i Pawła, murowany w stylu neoromańskim z przełomu 1906/07 wraz z otoczeniem,
drewniana chałupa na posesji nr 10 z początku XX wieku,
szachulcowy dom nr 32 z końca XIX wieku,
szachulcowy dom nr 34 z początku XX wieku,

Rabacino:

szkoła – obecnie dom na posesja nr 10,
chata na posesja nr 20,
kamienno-murowany budynek inwentarski na posesji nr 7 z końca XIX wieku,
drewniana stodoła z pierwszej połowy XIX wieku oraz murowany budynek inwentarski z drugiej połowy XIX wieku na posesji nr 13,

Sominy:

kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Królowej Polski, drewniany z XVII wieku wraz z otoczeniem,
stajnia na posesji nr 17,
chata na posesji nr 19,
dom na posesji nr 54,
drewniana stajnia na posesji nr 1 z pierwszej połowy XIX wieku,
drewniana chałupa na posesji nr 4 z połowy XIX wieku,
szachowano-murowany budynek inwentarski na posesji nr 6 z początku XX wieku,
szachowano-drewniana plebania, obecnie chałupa na posesji nr 12 z początku XX wieku,
szachowano-drewniana chałupa na posesji nr 13 z końca XIX wieku,
szachowano-drewniana podmurowana szkoła oraz szachowano-drewniany ustęp na posesji nr 15 z lat 30 XX wieku,
drewniany dom nr 29 z pierwszej połowy XIX wieku,
szachowany dom nr 44 z przełomu XIX i XX wieku,
drewniana stodoła na posesji nr 50 z XIX wieku,
drewniana chałupa na posesji nr 51 z przełomu XIX i XX wieku,
drewniana obora na posesji nr 53 z przełomu XVIII i XIX wieku.

Studzienice:

chata na posesji nr 28,
murowano-ceglany kościół p.w. Św. Trójcy z 1890 roku,
drewniana stodoła na posesji nr 16 z końca XVIII wieku,
drewniany dom nr 21 z 1824 roku,
drewniano-murowany dom nr 45 z połowy XIX wieku,

Ugoszcz:

kościół parafialny p.w. Św. Marii Magdaleny, w konstrukcji szkieletowej, datowany na 1822 rok, wraz z otoczeniem,
stodoła na posesji nr 79,
murowano-ceglany kościół p.w. Matki Boskiej Szkaplerznej z 1897 roku,
szachowana chałupa na posesji nr 12 z drugiej połowy XIX wieku,
murowany dom nr 19 z końca XIX wieku,
murowany dom nr 48 z 1901 roku,
murowano-szachowana chałupa na posesji nr 52 y ko}ca XIX wieku,
szachowano-murowany dom nr 62 z 1922 roku,
szachowana stodoła na posesji nr 63 z początku XIX wieku,
szachowana stodoła na posesji nr 69 z połowy XIX wieku,
szachowana stodoła na posesji nr 81 z połowy XIX wieku,
szachowana stodoła z połowy XIX wieku.